W Polsce temat sygnalistów zyskał na znaczeniu wraz z wprowadzeniem ustawy o ochronie sygnalistów, która ma na celu zapewnienie im bezpieczeństwa i wsparcia w procesie zgłaszania naruszeń. Wprowadzona ustawa stanowi kamień milowy w kształtowaniu kultury organizacyjnej opartej na transparentności, etyce i wzajemnym zaufaniu. Kim dokładnie jest sygnalista? Jakie prawa przysługują takiej osobie, a jakie obowiązki spoczywają na pracodawcach?
Spis treści
- 1 Kim jest sygnalista?
- 2 Kto może zostać sygnalistą w firmie?
- 3 Co może zgłosić sygnalista?
- 4 Jaka ochrona przysługuje sygnaliście?
- 5 Działania odwetowe wobec sygnalisty
- 6 Ustawa o ochronie sygnalistów
- 7 Jak uzyskać status sygnalisty?
- 8 Jak dokonać zgłoszenia o naruszeniu prawa?
- 9 Czy sygnalista może pozostać anonimowy?
Kim jest sygnalista?
Sygnalista to osoba, która zgłasza nieprawidłowości lub nielegalne działania w miejscu pracy. Jest to zazwyczaj pracownik, który w dobrej wierze ujawnia informacje o nieprawidłowościach, naruszeniach prawa, zagrożeniach dla zdrowia, bezpieczeństwa publicznego lub środowiska. Kluczową cechą sygnalisty jest działanie w interesie publicznym, często narażając się na ryzyko negatywnych konsekwencji zawodowych lub osobistych.
Kto może zostać sygnalistą w firmie?
Sygnalistą w firmie zazwyczaj jest pracownik. Jednak może nim zostać każda osoba, która będzie świadkiem naruszeń prawa w danej organizacji. Status sygnalisty przysługuje więc także pracownikowi tymczasowemu, wspólnikowi, prokurentowi, stażyście, wolontariuszowi, kandydatowi do pracy, osobie zatrudnionej na umowie cywilnoprawnej, a nawet klientowi zakładu.
Co może zgłosić sygnalista?
Sygnalista może zgłosić szeroki zakres nieprawidłowości, takich jak:
- korupcja i nadużycia finansowe,
- łamanie prawa pracy,
- niebezpieczne praktyki zagrażające zdrowiu i życiu,
- zagrożenia dla środowiska naturalnego,
- przestępstwa przeciwko mieniu,
- nieetyczne postępowanie w firmie lub instytucji,
- nieprawidłowości w zamówieniach publicznych,
- pranie pieniędzy,
- mobbing i dyskryminacja,
- naruszenia bezpieczeństwa danych.
Jaka ochrona przysługuje sygnaliście?
Przede wszystkim wobec sygnalisty zatrudnionego na umowie o pracę nie mogą być podejmowane żadne działania odwetowe ani takie, które mogłyby taką osobę ukarać. Pracodawca nie może podejmować jakichkolwiek czynności mogących naruszyć godność lub interesy pracownika, który zgłosił nieprawidłowości. Zakazane są wszelkie formy szykanowania, przyczynianie się do strat finansowych, naruszanie dóbr osobistych pracownika czy godzenie w jego dobre imię i reputację. Warto zaznaczyć, że zakazane są również groźby i wszelkie próby takich działań.
Działania odwetowe wobec sygnalisty
Do działań odwetowych, które nie mogą mieć miejsca, można zaliczyć m. in.:
- zerwanie stosunku pracy,
- brak przedłużenia umowy po okresie próbnym,
- wstrzymanie wynagrodzenia,
- przekazanie obowiązków innemu pracownikowi,
- zawieszenie w wykonywaniu obowiązków,
- negatywna ocena wyników pracy,
- degradacja,
- zmiana miejsca pracy lub jej warunków,
- zastraszanie,
- dyskryminacja,
- mobbing,
- bezpodstawne skierowanie na badania lekarskie (np. psychiatryczne).
Ustawa o ochronie sygnalistów
W Polsce została przyjęta ustawa z dnia 14 czerwca 2024 roku o ochronie sygnalistów, która wprowadza w życie dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej. Ustawa z 14 czerwca ma na celu zwiększenie transparentności organizacji, przeciwdziałanie nieprawidłowościom w przedsiębiorstwach, ochronę interesu publicznego, a także budowanie kultury uczciwości w miejscu pracy. Kluczowe postanowienia ustawy o ochronie sygnalistów:
- definiuje szczegółowe zasady zgłaszania naruszeń,
- określa mechanizmy ochrony sygnalistów,
- wprowadza obowiązek utworzenia wewnętrznych kanałów zgłoszeń w dużych firmach,
- przewiduje kary za działania odwetowe wobec sygnalistów,
- gwarantuje poufność zgłoszeń,
- rozszerza ochronę, która obejmuje również osoby pomagające sygnalistom.
Jak uzyskać status sygnalisty?
Status sygnalisty uzyskuje się w momencie złożenia zawiadomienia. Sygnalistą staje się osoba, która posiada wiedzę o naruszeniu prawa w danej organizacji, będzie potrafiła uzasadnić swoje podejrzenia i dokona oficjalnego zgłoszenia. Ważne jest też, że sygnalista to nie przypadkowy świadek zdarzenia. Jest to osoba, która uzyskuje informacje o naruszeniu w trakcie i w związku z pracą.
Jak dokonać zgłoszenia o naruszeniu prawa?
Zgodnie z ustawą o ochronie sygnalistów zgłoszenia o naruszeniu prawa można dokonać za pośrednictwem wewnętrznych lub zewnętrznych kanałów zgłoszeń. W pierwszej kolejności rekomenduje się skorzystanie z wewnętrznego systemu zgłoszeń w danej organizacji (powinna go uruchomić każda firma zatrudniająca co najmniej 50 pracowników), gdzie pracodawca jest zobowiązany utworzyć bezpieczną procedurę rozpatrywania zawiadomienia. Zgłoszenie powinno zawierać możliwie precyzyjny opis zaobserwowanych nieprawidłowości wraz z dostępnymi dowodami lub okolicznościami zdarzenia. Sygnalista ma prawo dokonać zgłoszenia ustnie lub pisemnie. Drugą opcją jest zgłoszenie zewnętrzne do Rzecznika Praw Obywatelskich lub inny organ publiczny, którego można dokonać bez wcześniejszego zgłoszenia wewnętrznego. Sygnalista może skorzystać też z możliwości publicznego ujawnienia naruszenia w miejscu pracy (np. prasa).
Czy sygnalista może pozostać anonimowy?
Tak, sygnalista może pozostać anonimowy. To od osoby zgłaszającej zależy jego dane będą jawne, czy ukryte. Bezpieczeństwo ochrony danych osobowych zapewnia mu ustawa o ochronie sygnalistów.
