Monopol polega na takiej strukturze rynku, w której pojedynczy sprzedawca lub producent zajmuje dominującą pozycję w branży, lub sektorze. Monopole są odradzane w gospodarce wolnorynkowej, ponieważ tłumią konkurencję i ograniczają wybór dla konsumentów.
Przedsiębiorstwa, które stały się monopolami, charakteryzują tym, że dyktują ceny i tworzą bariery dla wejścia konkurentów na rynek. Firmy stają się monopolistami, kontrolując cały łańcuch dostaw, od produkcji do sprzedaży poprzez integrację pionową lub kupując inne firmy z rynku, stając się jedynym producentem. Monopole zazwyczaj czerpią korzyści z ekonomii skali, zdolności do produkowania masowych ilości przy niższych kosztach jednostkowych.
Jakie są cechy monopolu?
Cechy monopolu określają sytuację, gdy jedna firma jest dominującym dostawcą towaru lub usługi. Ta preferencyjna pozycja daje przedsiębiorstwu możliwość ograniczania produkcji, podnoszenia cen i cieszenia się wysokimi zyskami w długim okresie.
Jakie są typy monopoli?
Można wyróżnić różne typy monopoli, które są obecne na rynku. Dzieje się tak dlatego, że różnorodność branż i sytuacji ekonomicznych powoduje, że dana firma staje się monopolistą z różnych powodów. Oto typy monopoli:
- Czysty monopol – pojedynczy sprzedawca na rynku lub w sektorze o wysokich barierach wejścia, takich jak znaczne koszty rozpoczęcia działalności, którego produkt nie ma zamienników. Przykład: Google, Facebook.
- Konkurencja monopolistyczna – jeśli na danym rynku występuje wielu sprzedawców z tymi samymi produktami, określa się ich jako konkurencję monopoli. Bariery wejścia na rynek są niskie, a konkurujące firmy wyróżniają się poprzez ceny i działania marketingowe. Przykład: firmy motoryzacyjne, Visa i Mastercard.
- Monopol naturalny – rozwija się w oparciu o unikalne surowce, technologię lub specjalizację. Firmy, które mają patenty lub duże koszty badań i rozwoju, takie jak te z branży farmaceutycznej, są uważane za monopole naturalne.
- Monopole publiczne – zapewniają podstawowe usługi i towary, takie jak usługi użyteczności publicznej. W takiej sytuacji tylko jedna firma powszechnie dostarcza energię lub wodę do danego regionu.
Na co państwo ma monopol?
Państwo ma monopol na pewne usługi i działania, które uważa się za niezbędne dla dobrobytu społeczeństwa lub które są zbyt ryzykowne, by mogły się nimi zajmować podmioty prywatne. Warto zauważyć, że zakres monopolu państwa na te usługi może się różnić w zależności od systemu politycznego i gospodarczego danego kraju. Czasem rząd może mieć większą rolę w świadczeniu tych usług, podczas gdy w innych większą rolę może odgrywać sektor prywatny. Do takich działań należą:
- Obrona i bezpieczeństwo narodowe;
- Wymiar sprawiedliwości i egzekwowanie prawa;
- Polityka monetarna;
- Infrastruktura;
- Opieka zdrowotna;
- Edukacja;
- Usługi komunalne;